شبکه امنیتی؛ طرح تهران برای امنیت خلیج فارس، آنالیز مدل روسیه

به گزارش مجله سرگرمی، خبرنگاران، گروه بین الملل- مریم خرمائی:بیش از سه دهه است که پاسخ به این سوال که چه کسی کنترل خلیج فارس را برعهده دارد، مبنای حضور روزافزون آمریکا در سطح منطقه بوده است حال آنکه در بطن این تنش امنیتی، اختلاف میان ایران که در صندلی مشروع یک قدرت منطقه ای، تامین منافع ملی خود را در گرو خروج آمریکایی ها می بیند و در مقابل، دولت های عرب حاشیه خلیج فارس که در چارچوب ایران هراسی، دوام امنیت خود را به تداوم حضور نظامی آمریکا گره زده اند؛ خودنمایی می نماید.

شبکه امنیتی؛ طرح تهران برای امنیت خلیج فارس، آنالیز مدل روسیه

پس طراحی ساختار امنیتی جدید در یکی از راهبردی ترین مناطق دنیا، بیش از همه احتیاجمند کمرنگ کردن خط جدایی ایران و اعراب در راستای تعریف هدف مشترکی است که در نهایت به ارائه تکنیک هایی برای رسیدن به امنیت منطقه ای پایدار منجر شود.

تحقق این ایده دست کم به منزله رعایت عدالت در تامین منافع طرفین اصلی دعوا شامل ایران، اعراب و آمریکا تلقی می شود چراکه در چارچوب جدید، هم رابطه ایران با همسایگان همواره ناراضی بهبود می یابد و هم آنها فرصتی برای کاهش وابستگی نظامی به آمریکا پیدا می کنند حال آنکه همزمان، واشنگتن هم فرصتی برای بازتعریف نقش منطقه ای خود پیدا می نماید و از ادعای به دوش کشیدن جور اعراب خلاص می شود.

از سوی دیگر، شورای همکاری خلیج فارس به عنوان یکی از ستون های اصلی نظم موجود، با کاستی های قابل ملاحظه ای روبرو است که یکی از مهمترین آنها، عدم مشارکت دادن 2 کشور کلیدی منطقه شامل ایران و عراق است.

موضوع دیگری که ایجاد ساختار امنیتی جدید را حیاتی می نماید، برداشت کشورهای منطقه از موازنه قدرت است. به همان اندازه که اعراب خلیج فارس پذیرای حضور آمریکا برای تنگ کردن عرصه بر ایران هستند؛ از تعامل پراگماتیک با ایران به عنوان سدی در برابر عربستان سعودی استقبال می کنند.

طی سال های گذشته، ایران اگرچه شورای همکاری خلیج فارس را در مقام یک بلوک منطقه ای نادیده گرفته، از تعامل فردی با کشورهای عمان، قطر، کویت و امارات ابایی نداشته است. در سایه این رویکرد معقول و تشدید اختلاف های داخلی شورا که در بحران قطر به اوج خود رسید، جهت پذیرش نظم جدید هموارتر می شود چراکه علیرغم مخالفت عربستان که قطعاً به فکر تداوم استیلا بر اعراب است، کشورهایی که در تعامل با ایران منطقی تر هستند، به واسطه ناکارآمدی شورا و در طلب برخورداری از سهم بیشتر در مناسبات منطقه ای، از طرح ایجاد ساختار امنیتی جدید استقبال می کنند.

ایران؛ بازخوانی یک سخنرانی

روز 28 مرداد سال جاری، محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران، در سفر به بعضی کشورهای حوزه اسکاندیناوی از جمله فنلاند، جمله ای گفت که به سرعت جای خود را در رسانه های داخلی و خارجی باز کرد. وی گفت: طرح فنلاند برای تبادل نظر درباره خلیج فارس مشابه طرح ایران است. بعد، با توجه به اینکه آمریکا نیز در تدارک دیکته کردن ائتلاف دریایی است و به موازات آن هم اروپا از ایجاد طرح مستقل حرف می زند و این میان، روسیه نیز طرحی را به سازمان ملل ارائه داده است، این سوال پیش آمد که اصولاً حرف حساب ما، شما و آن دیگران چیست؟

پاسخ به این سوال وقتی جالب می شود که بدانیم ارائه طرحی در راستای ایجاد ساختار امنیتی جدید موضوعی نیست که تازگی داشته باشد و تاریخچه آن به خیلی پیشتر از رویاپردازی آمریکا برای تشکیل ائتلاف دریایی علیه هرمز برمی شود که بیش از چندماهی از عمر آن نمی گذرد. البته یارکشی واشنگتن برای مهار ایران در قلمرو سنتی این کشور، تاثیر بسزایی در تشدید کوشش های تهران برای بازتعریف نظم امنیتی خلیج فارس داشته است. اما حتی در سال 2015 میلادی نیز همزمان با حصول برجام، این امید وجود داشت که توافق هسته ای راهگشای تعامل و اعتمادسازی برای نیل به هدفی بزرگتر یعنی ارائه تعریفی شفاف از سطح امنیتی مورد احتیاج در خلیج فارس باشد.

حتی بسیار پیشتر از آن، در چارچوب بند 8 قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل مورخ 27 تیر 1366 و به منظور مهار تنش های موجود در خلیج فارس، تامین امنیت انرژی و ممانعت از بروز حوادث اتفاقی زمینه سازِ تقابلات نظامی، تشکیل گروه تماس 13 شامل هشت کشور حاشیه خلیج فارس و پنج قدرت دنیای عضو دائم شورای امنیت مطرح شد و آنگونه که از بعضی اظهارات ظریف برمی آید؛ این سند در حال حاضر نیز برای ایران قابل استناد است.

در 29 بهمن 96، در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ، ظریف بیان کرد: همچون سال گذشته، بر لزوم ایجاد مکانیسم امنیتی جدید در خلیج فارس تاکید می کنم. وی در همان زمان، بند 8 قطعنامه 598 شورای امنیت ناظر بر انتها جنگ ایران و عراق را مبنای ایجاد این نظم امنیتی جدید قرار داد.

اما، وزیر خارجه ایران حین این سخنرانی که اکثر رسانه ها به پررنگ کردن تک جمله ای از آن با مضمون نمی توانید به قیمت ناامنی همسایه؛ امنیت خود را تامین کنید بسنده کردند؛ عبارت دیگری را هم به کار برد با این مضمون که ایجاد ائتلاف فقط به دشمن تراشی می انجامد؛ به یاد می آورید که صدام حسین به هزینه مردم مسلح شد و بعد همان تسلیحات را علیه همان مردم به کار برد. این منطق ائتلاف است. مسائل شورای همکاری خلیج فارس را می بینید؟ باید این منطق را عوض کنیم.

اظهارات ظریف در کنفرانس امنیتی مونیخ حاوی 6 نکته بود؛

*ائتلاف امنیتی مبتنی بر رویکرد حاصل جمع صفر است.

*نمی توانیم منکر اختلافات موجود شویم اما باید کاری کنیم که قدرت های کوچک از قدرت های بزرگ بیمی نداشته باشند.

*به جای ائتلاف (اتحاد امنیتی) احتیاجمند شبکه امنیتی هستیم. (جمله معروف ظریف مبنی بر اینکه وقتی همسایه ناامن است، شما هم ناامن هستی، در به هم تنیدگی شبکه توجیه پیدا می نماید.)

*مثال خوب برای ایجاد این شبکه امنیتی، استناد به روند هلسینکی (فنلاند) است.

*بعد نوبت به اتخاذ اقدامات اعتمادساز می رسد که طیف آن از بازدیدهای نظامی تا رزمایش های مشترک قابل تغییر است و در نهایت به پیمان ترک مخاصمه می رسیم.

*روسیه چشم انداز راهبردی معقولی درقبال منطقه ما دارد. با اتکا به تاثیر روزافزون روسیه در منطقه، این کشور می تواند نقشی اساسی در تحقق این الگو داشته باشد.

اکنون این سوال مطرح می شود که آیا ایران بیش از یک سال قبل از آنکه آمریکا در تاریخ 19 تیر 98 از قصد خود برای ائتلاف دریایی خبر بدهد؛ چنین خطری را پیش بینی می کرد؟

اما اگر نزدیک تر بیاییم و در تاریخ هایی چنین دور دنبال سرنخ نباشیم؛ باز هم نشانه ها حاکی از پیش آگهی ایران و نقش آفرینی ویژه روسیه است.

ظریف در تاریخ 26 می (5 خرداد) 98، پیش از بروز حادثه دریای عمان در تاریخ 23 خرداد و بیش از یک ماه قبل از علنی شدن تصمیم آمریکا برای ایجاد ائتلاف دریایی علیه هرمز، در سفر به عراق از آمادگی ایران برای عقد پیمان ترک مخاصمه با کشورهای حوزه خلیج فارس سخن گفت- اقدامی که بلافاصله با حمایت سرگئی لاوروف همتای روس وی روبرو شد.

این در حالی است که در فاصله طرح نقشه ائتلافی آمریکا و تقابل اروپایی ها که دنبال ارائه طرح موازی خود به رهبری فرانسه و آلمان هستند، روسیه در تاریخ 8 مرداد، سند مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس را به سازمان ملل ارائه داد- سندی که با اتکا به اظهارات ظریف مبنی بر لزوم نقش آفرینی روسیه در تعریف نظم جدید، با هماهنگی دولت ایران ارائه شده است.

در همان روز، یعنی 8 مرداد، یک هیأت نظامی اماراتی وارد تهران شد. این ششمین نشست گارد ساحلی ایران و امارات بود حال آنکه پنجمین نشست آنها در سال 1392 یعنی 6 سال پیش برگزار شده بود. البته، پیشتر نیز واکنش محتاط ابوظبی به حادثه بندر الفجیره (22 اردیبهشت) و موافقت با خروج بخشی از نیروهای اماراتی از یمن، حاکی از چرخش موضع آنها در قبال ایران بود و همه اینها علیرغم اظهارات ظریف مبنی بر گنجاندن نام محمد بن زاید ولیعهد امارات، در تیم B است.

18 روز بعد، در تاریخ 28 مرداد، ظریف خود راهی کویت شد تا با همتای کویتی اش صباح خالد الصباح و همچمنین نواف جابر الصباح ولیعهد این کشور درباره آنچه که به نقل از رسانه های کویتی شامل امضای پیمان عدم تجاوز و تعریف سازوکار منطقه ای برای خلیج فارس است؛ تبادل نظر کند.

اقدام روسیه در ارائه سند مفهوم امنیت جمعی و تجدید دیدار مقامات ایرانی با همتایان امارتی و کویتی، با استناد به صحبت های یک سال و اندی پیش ظریف در کنفرانس امنیتی مونیخ و با استفاده به جا از جنگ قدرت در شورای همکاری خلیج فارس، قابل ارزیابی است.

روسیه؛ تعمیم طرح به سطح کلان

در همان کنفرانس امنیتی مونیخ مورخ 29 بهمن 96، سرگئی لاوروف در هماهنگی با موضع ایران، از آنچه که امروز تحت عنوان سند مفهوم امنیت جمعی به شورای امنیت ارائه شده است؛ به عنوان تنها گزینه و شروعگر روند اعتمادسازی در راستای حصول امنیت در خلیج فارس نام برد که با مشارکت همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایران انجام می شود.

وی همچنین اظهارامیدواری کرد در آینده نزدیک، روسیه پیروز به برقراری تبادل نظر میان اعضای شورا و ایران شود.

اما اظهارات لاوروف نکات کلیدی دیگر نیز داشت:

*روند برقراری مکانیسم پیشنهادی با نقش آفرینی اصلی اعراب و ایران اما با حمایت واسطه های صاحب نفوذ خارجی یعنی 5 عضو اصلی شورای امنیت انجام می شود.

*اتحادیه اروپا می تواند نقشی مستقل تر در مسائل بین المللی ایفا نماید (موضوعی که با توجه به واکنش اروپا به ائتلاف دریایی آمریکا در خلیج فارس قابل ارزیابی است).

*تمجید از طرح مشابه ولفگانگ ایشینگر رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ با تاکید بر حق وساطت آمریکا، روسیه، چین و اتحادیه اروپا به عنوان عناصر تاثیرگذار بر قدرت های منطقه ای حال آنکه اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی نیز می توانند در حمایت خارجی از طرح تاثیرگذار باشند.

*لزوم پرهیز از دامن زدن به اختلافات قومی - مذهبی (با تاکید بر گرایش سنی و شیعه)؛

* اطمینان از اینکه همه کشورهای منطقه ازجمله عراق، مصر، الجزایر، عربستان سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس ازجمله ایران، به منافع مشروع خود برسند و به موضوع از چشم انداز یک بازی ژئوپلیتیک در چارچوب تقابل غرب با روسیه یا غرب با ایران نگاه نشود.

*عدم احتیاج به نوآوری که ناشی از تکیه بر کنفرانس های امنیت و همکاری اروپا طبق روند هلسینکی است.

الگوی پیشنهادی روسیه برای مهار تنش های خلیج فارس با تکیه بر کشورهای این حوزه آبی و 5 قدرت شورای امنیت، با الگوی مورد اشاره ظریف مبتنی بر بند 8 قطعنامه 598 شورای امنیت مبنی بر تشکیل گروه تماس 13، همخوانی دارد حال آنکه ظاهراً لاورف نگاهی کلان تر به مسئله انداخته چراکه در جایی به صراحت می گوید: در سطحی وسیعتر، این چارچوب می تواند برای کل خاورمیانه مفید باشد و کلیدواژه هایی چون مصر و اتحادیه عرب یا سازمان همکاری اسلامی نیز شاهدی بر این ادعا است.

اما روند هلسینکی یا قالب فنلاندی (اگر آن طور که به نظر می آید؛ یکی باشند) که لاوروف و ظریف قرار است نظم امنیتی خلیج فارس را در چارچوبی نزدیک به آن قالب بندی کنند؛ چیست و چه تفاوتی با چارچوب پیشنهادی آمریکا تحت عنوان ائتلاف دریایی دارد؟

هلسینکی؛ قالب بندی خلیج فارس در مدل اروپایی

محمد جواد ظریف بسیار پیشتر از کنفرانس امنیتی مونیخ 2018، حین سفر به پاریس و سخنرانی در کمیسیون سیاست خارجه، دفاعی و نیروهای مسلح سنای فرانسه در ژوئن 2016 (تیرماه 95)، به کارآمد بودن قالب هلسینکی برای حل و فصل مناقشات خلیج فارس اشاره نمود.

روند هلسینکی به مجموعه تحولاتی گفته می شود که بعد از کنفرانس امنیت و همکاری اروپا (CSCE) در سال 1972 میلادی رخ داد و به امضای پیمان هلسینکی در سال 1975 میلادی ختم شد که هدف از آن کاهش تنش میان شوروی سابق و بلوک غرب بود و بر مبنای اصولی چون احترام متقابل به حق حاکمیت، تمامیت ارضی، عدم مداخله در امور داخلی، رعایت مرزهای ملی، مصونیت مرزها و احترام به حق تصمیم گیری مردم بود.

این پیمان شروعگر روندی بود که کشورهای عضو پیمان های ناتو و ورشو در کنار کشورهای بی طرف اروپا، می توانستند بدون پیش شرط کنار یکدیگر بنشینند و دربارهٔ نگرانی های امنیتی شان تبادل نظر کنند.

اما روند هلسینکی مذاکره پیرامون مسائل دیگری نظیر حقوق بشر، آزادی بیان، پیوند جوامع بشری، تقویت همکاری های مالی، علمی و بشردوستانه میان غرب و شرق را نیز باب کرد.

اما به نظر می رسد در مقوله خلیج فارس، نسخه برداری عینی از مدل هلسینکی میسر نباشد و برای آنکه طرح به خاتمه برسد و از همه مهمتر، دوام بیاورد؛ کشورهای منطقه باید پیش از رسیدگی به بسته های مالی و بشردوستانه، در باب مسائل امنیتی اصلی به تفاهم برسند. حصول نتیجه دلخواه، مستلزم تشویق ایران و عربستان سعودی به باور تغییر چشم انداز ژئوپلیتیکی منطقه و پرهیز از محاسبات کوتاه مدت به نفع ثبات بلندمدت نیز هست.

اینکه دغدغه های امنیتی که قطعاً نگرانی های 5 عضو شورای امنیت را از زبان کشورهای تحت نفوذ منطقه بازتاب می دهد؛ در انتها راه، شامل چه مواردی خواهد بود؛ معین نیست اما پیش بینی می شود که شروع این روند شامل مذاکره رسمی و همکاری در مسائل منطقه ای با اولویت سوریه، یمن، افغانستان، عراق و لبنان باشد.

میخائیل بوگدانف معاون وزیر خارجه روسیه نیز در تاریخ اول مرداد 98، هنگام رونمایی از سند مفهوم امنیت جمعی، ریشه کن شدن تروریسم و تضمین حل بحران سوریه، یمن و دیگر کشورهای منطقه را اولویت نخست طرح عنوان نمود.

فارغ از پرداختن به محاسن یا معایب، این طرح در تفاوت با مدل آمریکایی، حلقه بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای را کوچکتر می نماید. مدل ارائه شده از سوی واشنگتن که مبتنی بر تشکیل ائتلاف دریایی است، در درجه نخست آنگونه که ظریف در کنفرانس مونیخ تاکید نمود بر مبنای تامین امنیت گروهی از دوستان به قیمت صف آرایی در برابر طرف مقابل است که اغلب دشمن خطاب می شود. از سوی دیگر، این مدل با گره زدن خلیج فارس به دریای عدن و باب المندب، نه تنها منطقه تحت مناقشه بلکه شمار بازیگران فرامنطقه ای ذینفع را نیز افزایش می دهد و این خود به پیچیدگی موضوع می افزاید. اعزام نیروهای ژاپنی به باب المندب شاهدی بر این ادعا است.

اما در مدل مورد تایید ایران و روسیه، صحبت از همکاری است و نه صف آرایی حال آنکه هیچ یک از 5 قدرت فرامنطقه ای ازجمله آمریکا، از روند مذاکره کنار گذاشته نخواهند شد.

اگر بخواهیم بر اساس مدل هلسینکی پیش برویم ابتدا باید دیدارهایی با دستور کار امنیتی برقرار شود و طرفین می توانند نگرانی های امنیتی و تهدیداتی را که احساس می کنند، مطرح و راهکارهایشان را برای کاهش این تهدیدات ارائه کنند و هر زمان که ممکن باشد، کمیته های فرعی مخصوصی برای مسائل پیچیده تشکیل دهند و درباره راهکار های ممکن مذاکره کنند.

خاتمه، اقداماتی برای اعتماد سازی توسط یک یا همه کشورها به صورت متقارن یا نامتقارن انجام می شود و کشورهای عضو می توانند از جلسات یا سازمان هایی که تشکیل می دهند برای حل اختلافات و کاهش نگرانی ها و حل و فصل تعارضات و بحران ها استفاده کنند. نهایتاً، وقتی اعتماد متقابل بین اعضا شکل گرفت می توان از مکانیزم هایی برای امضای توافقنامه های مرتبط با کنترل تسلیحات استفاده کرد. این، به طور بنیادی به امنیت و ثبات منطقه یاری می نماید.

ماحصل این اقدام می تواند یک فرایند موقت یا سازمان دائمی را تشکیل دهد که دستور کارهای معین و یا موردی را در دستور کار خود دارد و تماس مکرری بین اعضا آن برقرار است.

اعضاء در این چارچوب امنیتی اولاً باید به این اطمینان برسند که مسائل را به وسیله جنگ حل و فصل نکنند و در ثانی در امور داخلی یکدیگر مداخله ای انجام ندهند. چارچوب امنیتی مذکور باید مبتنی بر مدل مجتمع امنیتی مورد نظر بری بوزان صرفاً متوجه امنیت خلیج فارس باشد و مستقل از سایر مناطق امنیتی باشد و اعضای آن صرفاً متمرکز بر امنیت خلیج فارس باشند و از این مکانیسم برای امور امنیتی غیرمرتبط با خلیج فارس استفاده نخواهند کرد.

ak3fa.ir: مجله عکسفا، عکسها و رویدادهای اخیر دنیا

sanaye-90.ir: صنایع 90 | مجله خبری و تحلیلی صنایع

منبع: خبرگزاری مهر
انتشار: 7 اردیبهشت 1401 بروزرسانی: 7 اردیبهشت 1401 گردآورنده: kurdeblog.ir شناسه مطلب: 41905

به "شبکه امنیتی؛ طرح تهران برای امنیت خلیج فارس، آنالیز مدل روسیه" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "شبکه امنیتی؛ طرح تهران برای امنیت خلیج فارس، آنالیز مدل روسیه"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید